Gospodarka odpadami wymaga dokładnego ewidencjonowania rodzajów i ilości powstających substancji. Obowiązujące przepisy wymagają, by wszystkie odpady były klasyfikowane według prawidłowych kodów odpadów według ściśle określonych zasad, tak by na tej podstawie można było ocenić czy do ich utylizacji użyto właściwej metody, a same odpady przekazano firmie, która posiada odpowiednie zezwolenie. Zlecenie odbioru nieczystości stałych czy wywozu osadów ściekowych wymaga więc znalezienia kontrahenta, który dysponuje właściwymi technologiami przewozu i utylizacji, a także jest w stanie udokumentować swe uprawnienia. Przyjrzyjmy się bliżej zasadom, jakie są związane z klasyfikacją odpadów do odpowiedniej kategorii i przydzielenia im właściwego kodu.

Możliwości przetwarzania i unieszkodliwiania odpadów

Troska o ochronę środowiska naturalnego skłoniła prawodawców zarówno działających na poziomie organizacji międzynarodowych, takich jak Unia Europejska, jak i poszczególnych państw do przyjęcia regulacji, które mają zmniejszyć ilość odpadów składowanych w nieprzetworzonej formie oraz zachęcić do ich recyklingu i ponownego wykorzystywania lub przynajmniej doprowadzenia do postaci, w jakiej nie zagrażają organizmom żywym. Jedną z metod postępowania było wprowadzenie szczegółowej klasyfikacji odpadów, która ułatwia ich segregację, a także późniejsze unieszkodliwienie lub składowanie. Dzięki istniejącym przepisom wciąż rośnie ilość potencjalnie niebezpiecznych substancji, które są prawidłowo zagospodarowywane. Za sprawą obowiązującej Ustawy o odpadach każdy wytwórca odpadów, czyli zgodnie z definicją: „substancję lub przedmiot, których posiadacz pozbywa się, zamierza pozbyć się lub jest zobowiązany do ich pozbycia się” jest zobligowany do ich przekazania do podmiotu posiadającego odpowiednie zezwolenie na zbiórkę i przetwarzanie lub składowanie odpadów.

Istnieje wiele metod pozwalających na zagospodarowanie lub recykling odpadów. Stosuje się recykling chemiczny, w ramach którego zmienia się właściwości fizykochemiczne substancji, przekształcając ją w materiał zdatny do użytku w innej postaci, np. komponenty, z jakich pierwotnie został wytworzony produkt. Wykorzystuje się recykling materiałowy, w którym odpad jest bezpośrednio zmieniany w surowiec do ponownego przetworzenia, np. w postaci regranulatu czy kruszywa. Popularne jest używanie technologii recyklingu termicznego, umożliwiającego pozyskiwania energii przez spalanie substancji, z jakich powstał odpad. Równie często odpady są przerabiane w ramach recyklingu surowcowego, pozwalającego na uzyskanie składników przydatnych w innych procesach produkcyjnych. Jednym ze sposobów dających możliwość przetworzenia odpadów jest recykling biologiczny, przy którym poszczególne substancje ulegają rozkładowi w obecności odpowiednio dobranych bakterii bądź specjalnie dobranych związków chemicznych w warunkach beztlenowych lub tlenowych np. przez kompostowanie.

Wykorzystanie określonego sposobu obróbki odpadów – np. skorzystanie z oczyszczalni ścieków – jest uzależnione od ich rodzaju oraz potencjału, jeśli chodzi o dalsze wykorzystanie, ale również kwestii ekonomicznych związanych z kosztami takiej, a nie innej formy utylizacji. W przypadku części materiałów będą istniały możliwości ponownego ich użycia – w formie nawozu, zestalonego materiału używanego do różnych prac pomocniczych czy nawet surowca do dalszej produkcji. Inne będą mogły być jedynie unieszkodliwione i doprowadzone do postaci, w jakiej ich składowanie stanie się w pełni bezpieczne. Pierwszym krokiem do określenia możliwości technologicznych związanych z odbiorem i dalszym zagospodarowaniem odpadu będzie ustalenie jego rodzaju, zgodnie z obowiązującymi przepisami.

Procedura klasyfikacji odpadów

Zgodnie z Ustawą o odpadach podstawą do określania rodzaju odpadu, a co za tym idzie optymalnego sposobu jego wykorzystania lub unieszkodliwienia, jest zaliczenie go do odpowiedniej kategorii. Katalog odpadów, na podstawie którego dokonuje się klasyfikacji odpadów, został ogłoszony w Rozporządzeniu Ministra Środowiska, będącego aktem wykonawczym Ustawy. Zawiera on 20 grup, które pozwalają na podział odpadów ze względu na miejsce ich powstania wraz z odpowiednim dwucyfrowym kodem oznaczającym tzw. grupę odpadu. Np. do grupy 02 są zaliczane „odpady z rolnictwa, sadownictwa, upraw hydroponicznych, rybołówstwa, leśnictwa, łowiectwa oraz przetwórstwa żywności”. W grupie 19 znajdziemy „odpady z instalacji i urządzeń służących zagospodarowaniu odpadów, z oczyszczalni ścieków oraz z uzdatniania wody pitnej i wody do celów przemysłowych”, a w  20 „odpady komunalne łącznie z frakcjami gromadzonymi selektywnie”. Dla odpadów, których nie można zakwalifikować do innych grup, przeznaczono specjalną kategorię 16, obejmującą „odpady nieujęte w innych grupach”.

Po określeniu grupy, do jakiej należy odpad, trzeba określić jego podgrupę. W katalogu odpadów np. dla grupy 02 przewidziano podgrupę 02 01 – „Odpady z rolnictwa; ogrodnictwa; upraw hydroponicznych; leśnictwa; łowiectwa i rybołówstwa”, 02 02 „Odpady z przygotowania i przetwórstwa produktów spożywczych pochodzenia zwierzęcego”, 02 03 „Odpady z przygotowania; przetwórstwa produktów i używek spożywczych oraz odpady pochodzenia roślinnego; w tym odpady z owoców; warzyw; produktów zbożowych; olejów jadalnych; kakao; kawy; herbaty oraz przygotowania i przetwórstwa tytoniu; drożdży i produkcji ekstraktów drożdżowych; przygotowywania i fermentacji melasy (z wyłączeniem 02 07)”, 02 04 „Odpady z przemysłu cukrowniczego”, 02 05 „Odpady z przemysłu mleczarskiego”, 02 06 „Odpady z przemysłu piekarniczego i cukierniczego” oraz 02 07 „Odpady z produkcji napojów alkoholowych i bezalkoholowych (z wyłączeniem kawy; herbaty i kakao)”.

W każdej z podgrup można znaleźć kod poszczególnych odpadów. W grupie 02 w podgrupie  07 będą się znajdowały m.in. „Odpady z mycia, oczyszczania i mechanicznego rozdrabniania surowców” – 02 07 01, „Odpady z destylacji spirytualiów” – 02 07 02, „Surowce i produkty nieprzydatne do spożycia i przetwórstwa” – 02 07 04, „Osady z zakładowych oczyszczalni ścieków” – 02 07 05, a także „Wytłoki, osady moszczowe i pofermentacyjne, wywary” – 02 07 05.

Podczas określania źródła powstawania odpadu i jego kodu należy sprawdzić, czy może się on znaleźć w grupach 1–12 oraz 17–20. Jeśli tak nie jest, trzeba rozważyć, czy spełniają one kryteria grupy 13 – „oleje odpadowe i odpady ciekłych paliw (z wyłączeniem olejów jadalnych oraz grup 05, 12 i 19)”, 14 – „odpady z rozpuszczalników organicznych, chłodziw i propelentów (z wyłączeniem grup 07 i 08)” albo 15 – „odpady opakowaniowe; sorbenty, tkaniny do wycierania, materiały filtracyjne i ubrania ochronne nieujęte w innych grupach”. Jeżeli nie, odpady powinny być zaliczone do grupy 16 albo jeżeli nie mogą zostać przyporządkowane do żadnej ze znajdującej się w nich podgrupy, muszą być oznaczone końcowym kodem 99, oznaczającym „inne niewymienione odpady”.

Przy klasyfikacji odpadów należy brać pod uwagę również to, czy nie zawierają one substancji niebezpiecznych. W takich przypadkach za kodem odpadu umieszczana jest gwiazdka („*”). Warto pamiętać, że określenie składu odpadu nie zawsze jest możliwe, ze względu na brak informacji, niepewne pochodzenie czy możliwe błędy, które miały miejsce  podczas różnych procesów technologicznych. W takich sytuacjach do określenia rodzaju odpadu mogą być niezbędne badania składu chemicznego. Bardzo ważnym dokumentem pomagającym w określenie kodu i możliwości unieszkodliwienia odpadu jest karta charakterystyki odpadu lub produktu, z którego ten odpad powstaje. Dokument ten zawiera szczegółowe informacje na temat składu chemicznego substancji, potencjalnie niebezpiecznych składników, palności czy możliwym szkodliwym działaniu przy kontakcie.